Rối loạn hành vi là một vấn đề sức khỏe tâm thần, đặc trưng bởi những kiểu hành vi gây rối và bạo lực xảy ra ở trẻ em và thanh thiếu niên. Việc nhận biết sớm và can thiệp kịp thời là chìa khóa để giúp đỡ các em vượt qua giai đoạn khó khăn này, hướng tới một tương lai tươi sáng và phát triển lành mạnh.

Rối loạn hành vi là gì?

Rối loạn hành vi (Conduct Disorder) là toàn bộ những hành vi xâm phạm đến những quyền lợi cơ bản của người khác (tài sản, thân thể) hay chống lại những quy định của xã hội, cộng đồng và pháp luật.

Rối loạn này xảy ra ở trẻ em và thanh thiếu niên có xu hướng thể hiện hành vi chống đối xã hội kéo dài, lặp đi lặp lại ít nhất 6 tháng. Các em có thể bỏ qua các tiêu chuẩn xã hội và quy tắc cơ bản, đồng thời gây ra những hành vi tổn hại tới quyền lợi của người khác.

Chứng rối loạn có thể khởi phát sớm, trước 10 tuổi, nhưng thường phát triển nhất trong giai đoạn vị thành niên (từ 10 - 19 tuổi). Giai đoạn vị thành niên 10 - 19 tuổi là thời điểm chuyển tiếp quan trọng, khi mà những thay đổi về thể chất và tinh thần có thể dẫn đến các rối loạn hành vi và cảm xúc, gây ảnh hưởng tiêu cực đến bản thân, gia đình và cộng đồng.

Rối loạn hành vi thường xảy ra đồng thời với các vấn đề tâm thần khác như:

• Rối loạn lo âu
• Rối loạn khí sắc
• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)
• Lạm dụng chất gây nghiện
• Rối loạn stress sau chấn thương (PTSD)
• Rối loạn học tập
• Trầm cảm
• Rối loạn lưỡng cực
• Rối loạn ăn uống

Nguyên nhân dẫn tới rối loạn hành vi

Cho tới nay, nguyên nhân chính xác dẫn tới rối loạn hành vi chưa được xác định rõ, tuy nhiên có nhiều nhận định cho rằng đây là sự kết hợp phức tạp của nhiều yếu tố bao gồm: sinh học, di truyền, môi trường, tâm lý và xã hội.

Yếu tố sinh học và di truyền

1. Chấn thương não và cấu trúc não bộ:

• Một số trẻ mắc rối loạn hành vi có thể có vấn đề ở vùng thùy trán - nơi có chức năng lập kế hoạch, tránh nguy hiểm và học hỏi từ những trải nghiệm tiêu cực. Sự khiếm khuyết hoặc tổn thương ở thùy trán và một số khu vực não bộ, đặc biệt là những vùng liên quan đến điều chỉnh hành vi, kiểm soát xung động và cảm xúc có thể dẫn đến rối loạn hành vi.
• Chấn thương sọ não, động kinh, hoặc tổn thương thần kinh cũng có thể góp phần gây nên rối loạn hành vi.

2. Di truyền học:

• Nghiên cứu cho thấy một số đặc điểm tính cách và hành vi liên quan đến rối loạn hành vi như tính bốc đồng, xu hướng chống đối, dễ hung hăng,... có thể được di truyền từ bố mẹ.
• Thanh thiếu niên có tiền sử gia đình mắc các bệnh như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, lo âu, hoặc rối loạn sử dụng chất kích thích có nguy cơ cao phát triển rối loạn tương tự.

3. Thay đổi nội tiết: Sự thay đổi hormone trong giai đoạn dậy thì có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện các rối loạn hành vi và cảm xúc. Mức testosterone cao cũng có liên quan đến các hành vi mang tính chất hung hăng.

Yếu tố tâm lý và môi trường xã hội

1. Chấn thương tâm lý và lạm dụng: Những trải nghiệm tiêu cực trong thời thơ ấu như bạo lực gia đình, lạm dụng tình dục, tai nạn, hoặc bị ngược đãi,... bởi cha mẹ/người chăm sóc cũng có thể gây tổn thương lâu dài đến tâm lý dẫn tới rối loạn hành vi.

2. Môi trường gia đình/ môi trường sống

• Có cha mẹ mắc rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn sử dụng rượu, trầm cảm, rối loạn lưỡng cực hoặc tâm thần phân liệt.
• Dinh dưỡng kém, sống trong điều kiện nghèo đói.
• Thường xuyên tiếp xúc với bạo lực.
• Thiếu sự giám sát đầy đủ từ cha mẹ hoặc người lớn.
• Áp lực từ việc học hành, kỳ vọng của gia đình và xã hội có thể dẫn đến căng thẳng và lo âu.
• Sự ảnh hưởng từ bạn bè, mạng xã hội, hoặc sự thay đổi môi trường sống.
• Môi trường sống thiếu thốn, hoặc sống trong môi trường có tội phạm và ma túy,…

Triệu chứng của rối loạn hành vi

Các triệu chứng của rối loạn hành vi rất đa dạng. Hầu hết các triệu chứng này cũng có thể được thấy ở trẻ không mắc rối loạn, nhưng ở trẻ mắc rối loạn hành vi, các triệu chứng xảy ra thường xuyên hơn, dữ dội hơn, kéo dài hơn và cản trở việc học tập, hòa nhập ở trường cũng như các mối quan hệ xã hội.

Các biểu hiện của rối loạn hành vi sẽ khác nhau tùy theo độ tuổi của trẻ và mức độ bệnh nhẹ, trung bình hay nặng. Nhìn chung, triệu chứng của rối loạn hành vi thường chia thành bốn nhóm hành vi chính:

• Hành vi hung hăng: Bao gồm những hành vi đe dọa hoặc gây hại về thể chất, như đánh nhau, bắt nạt, đối xử tàn nhẫn với người khác hoặc động vật, sử dụng vũ khí, hoặc ép buộc người khác vào hành vi tình dục.
• Hành vi phá hoại: Là những hành động cố ý làm hỏng hoặc phá hoại tài sản, ví dụ như cố ý gây cháy (phóng hỏa) hoặc phá hoại đồ đạc của người khác,...
• Hành vi lừa dối: Bao gồm nói dối nhiều lần, ăn cắp vặt, hoặc đột nhập vào nhà hay xe của người khác để trộm cắp,...
• Vi phạm quy tắc nghiêm trọng: Là những hành vi đi ngược lại các quy tắc chung của xã hội hoặc không phù hợp với độ tuổi của trẻ, như bỏ nhà đi, trốn học, chơi xấu quá mức hoặc quan hệ tình dục ở độ tuổi rất nhỏ.

Ngoài ra, các biểu hiện khác cũng được ghi nhận ở đối với chứng rối loạn hành vi là:

• Thường có các cơn cáu giận trầm trọng so với mức độ phát triển của nó
• Tính cách bốc đồng, thường xuyên vi phạm, phá vỡ nguyên tắc không có lý do
• Thường chủ động từ chối các yêu cầu của người lớn hoặc không tuân theo các luật lệ.
• Thường cố tình một cách rõ rệt làm những việc gây khó chịu cho người khác
• Dễ thất vọng
• Không thấy hối hận hoặc tội lỗi về hành vi sai trái của mình
• Không quan tâm đến cảm xúc của người khác
• Thường có thái độ ác ý hoặc hận thù

Cần lưu ý rằng, đôi khi trẻ em và thanh thiếu niên có những hành vi nổi loạn là hoàn toàn bình thường. Nhưng ở những trẻ mắc rối loạn hành vi, các hành vi này xuất hiện thường xuyên, lặp đi lặp lại, có tính chất gây rối, vượt xa mức nổi loạn bình thường.

Phương pháp điều trị rối loạn hành vi

​​Điều trị rối loạn hành vi là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và các chuyên gia tâm lý. Việc can thiệp sớm giúp ngăn ngừa các vấn đề nghiêm trọng trong tương lai.

Phương pháp điều trị rối loạn hành vi thường dựa theo độ tuổi, mức độ bệnh và khả năng của trẻ tham gia vào các liệu pháp cụ thể.

1. Can thiệp tâm lý và Trị liệu hành vi

• Liệu pháp nhận thức hành vi: Đây là một liệu pháp giúp trẻ học cách giải quyết vấn đề tốt hơn, giao tiếp hiệu quả, xử lý căng thẳng, kiểm soát các xung động và cơn giận. Phương pháp này còn nhằm mục đích thay đổi suy nghĩ, nhận thức của trẻ để cải thiện kỹ năng lập luận đạo đức.
• Tư vấn tâm lý: Tham gia các buổi tư vấn giúp trẻ được chia sẻ về khó khăn và tìm ra giải pháp. Tư vấn tâm lý giúp trẻ hiểu rõ hơn về bản thân và cách quản lý cảm xúc.
• Liệu pháp nhóm bạn bè: Giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội và giao tiếp tốt hơn.

2. Hỗ trợ từ gia đình

• Liệu pháp Gia đình: Liệu pháp này giúp cải thiện tương tác gia đình và kỹ năng giao tiếp giữa các thành viên.
• Giao tiếp cởi mở: Khuyến khích các cuộc trò chuyện cởi mở giữa các thành viên trong gia đình để hiểu và hỗ trợ lẫn nhau.
• Môi trường hỗ trợ: Gia đình cần tạo ra một môi trường ổn định, an toàn và nuôi dưỡng, cân bằng giữa tình yêu thương và kỷ luật.

3. Can thiệp y tế và kỹ năng sống

• Sử dụng thuốc: Thuốc không phải là phương pháp điều trị trực tiếp rối loạn hành vi, nhưng có thể cần thiết để kiểm soát các triệu chứng gây khó chịu hoặc các rối loạn tâm thần đi kèm như rối loạn tăng động giảm chú ý, trầm cảm.
• Phát triển kỹ năng sống: Dạy cho thanh thiếu niên các kỹ năng để quản lý căng thẳng và cảm xúc hiệu quả.
• Hoạt động ngoại khóa: Khuyến khích tham gia các hoạt động thể thao, nghệ thuật hoặc câu lạc bộ để phát triển kỹ năng xã hội và tạo cảm giác gắn kết.

Khám rối loạn hành vi ở đâu uy tín

Khi nhận thấy các dấu hiệu của rối loạn hành vi ở con em mình, hoặc khi nhận được những thông tin quan ngại từ những người đáng tin cậy như giáo viên, họ hàng,... thì điều quan trọng là phải tìm kiếm chẩn đoán và điều trị càng sớm càng tốt.

Việc chẩn đoán phải được thực hiện bởi bác sĩ tâm thần có trình độ chuyên môn. Các chuyên gia này sẽ tiến hành phỏng vấn chi tiết về tiền sử hành vi của trẻ, các yếu tố sinh học, tâm lý, xã hội và văn hóa liên quan.

Nếu bạn ở Hà Nội, Phòng khám chuyên khoa Yên Hòa là lựa chọn tin cậy, uy tín để thăm khám, tư vấn. 

Đội ngũ bác sĩ giỏi, đều đã và đang công tác tại các bệnh viện uy tín, các bệnh viện đầu ngành về Sức khỏe tâm thần sẽ trực tiếp lắng nghe và hỗ trợ đồng hành. Tại Yên Hòa Clinic, mỗi hành vi dù lệch chuẩn đều không bị phán xét, mà được lắng nghe bằng chuyên môn và chữa lành bằng sự thấu cảm. 

Liên hệ ngay với Yên Hòa Clinic thông qua:

• Địa chỉ: Số 11 i4, Ngõ 35 Trần Kim Xuyến, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội

• Hotline: 0983. 188. 689 hoặc 0866. 188. 689

• Website: https://phongkhamyenhoa.vn

Các câu hỏi thường gặp về rối loạn hành vi

1. Rối loạn hành vi và rối loạn nhân cách có giống nhau không?

Rối loạn hành vi và rối loạn nhân cách không giống nhau, chúng thường bị nhầm lẫn do có chung nhiều biểu hiện về các hành vi chống đối xã hội. 

So sánh một số điểm khác biệt giữa rối loạn hành vi và rối loạn nhân cách để bạn đọc dễ hình dung hơn:

Trong nhóm rối loạn nhân cách có rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD), gần giống rối loạn hành vi nhưng xảy ra ở người lớn. Nếu một người trưởng thành đáp ứng tiêu chí của cả hai rối loạn, bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý sẽ chẩn đoán rối loạn nhân cách chống đối xã hội thay vì rối loạn hành vi.

Một nghiên cứu chỉ ra, 80% người lớn mắc ASPD đã có dấu hiệu từ lúc 11 tuổi, thường chính là rối loạn hành vi từ nhỏ nhưng không được can thiệp.

2. Rối loạn hành vi có phổ biến không?

Rối loạn hành vi là vấn đề tương đối phổ biến ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Tuổi vị thành niên (10-19 tuổi) chiếm khoảng 20% dân số thế giới. Ước tính trên toàn cầu, cứ mỗi 7 trẻ trong độ tuổi từ 10 đến 19 thì có 1 trẻ gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Ước tính khoảng 2% đến 16% trẻ em tại Mỹ mắc rối loạn hành vi.

Hầu hết các rối loạn cảm xúc hành vi bắt đầu từ thời thơ ấu hoặc trong giai đoạn vị thành niên và để lại những hậu quả nặng nề đối với cuộc sống hàng ngày như giảm khả năng học tập, nguy cơ sử dụng chất gây nghiện, bạo lực và các mối quan hệ xã hội xấu. Các hậu quả này có xu hướng tồn tại đến tuổi trưởng thành.

3. Rối loạn hành vi có thể phòng ngừa được không?

Mặc dù rối loạn hành vi chưa có thể không ngăn chặn được hoàn toàn, nhưng việc nhận diện và hành động sớm khi các triệu chứng xuất hiện có thể giảm thiểu sự khó khăn cho trẻ và gia đình, cũng như ngăn chặn các vấn đề tâm lý, tâm thần có liên quan:

Để giảm nguy cơ phát triển rối loạn hành vi, cha mẹ có thể thực hiện các bước sau:

• Nuôi dạy con tích cực: Áp dụng các phương pháp kỷ luật hiệu quả, nhất quán, kết hợp với tình yêu thương và sự hỗ trợ.
• Trở thành hình mẫu tốt: Cha mẹ là hình mẫu để trẻ học hỏi về cách đối xử với người khác, động vật và những sự vật, sự kiện xung quanh
• Cung cấp một môi trường gia đình an toàn và ổn định.
• Can thiệp sớm: Tìm kiếm sự giúp đỡ, tư vấn chuyên nghiệp ngay khi các dấu hiệu ban đầu xuất hiện.

Rối loạn hành vi là một vấn đề phức tạp và đa diện, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của gia đình, nhà trường và các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý có chuyên môn. Bằng cách nhận diện sớm các biểu hiện về hành vi hung hăng, phá hoại, lừa dối và vi phạm quy tắc, cùng với việc tìm kiếm các biện pháp can thiệp y tế và tâm lý kịp thời, chúng ta có thể giúp các em vượt qua những thử thách này.

Hãy nhớ rằng, tạo ra một môi trường an toàn và hỗ trợ là điều kiện tiên quyết để giúp thanh thiếu niên phát triển một cách lành mạnh và toàn diện, hướng tới một tương lai tươi sáng. Việc tìm kiếm sự hỗ trợ cũng rất quan trọng đối với phụ huynh/ người chăm sóc nếu cảm thấy quá tải hoặc căng thẳng. Hãy hành động ngay hôm nay để giúp trẻ xây dựng lại các kết nối và học cách tương tác với thế giới một cách tích cực hơn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. https://benhvientamthanhanoi.com/roi-loan-cam-xuc-hanh-vi-o-tre-vi-thanh-nien-dieu-tri-tai-benh-vien-tam-than-ha-noi/

2. https://bvtamthandanang.com/tin-tuc/bai-viet/con-ban-co-dang-mac-roi-loan-hanh-vi-va-cam-xuc-khoi-phat-o-lua-tuoi-thanh-thieu-nien

3. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23924-conduct-disorder

4. https://www.nationwidechildrens.org/conditions/conduct-disorders

5. https://www.webmd.com/mental-health/mental-health-conduct-disorder

6. https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=conduct-disorder-in-children-90-P02560