Bạn lắc đầu. Họ lại lẩm bẩm: “Tiếng đó rõ ràng mà. Ở ngay đây. Mình không bị ảo giác đâu…” Và bạn bắt đầu hiểu: Họ đang sống trong một thế giới mà chỉ riêng họ có thể nghe, thấy, ngửi, chạm vào – dù những điều đó không tồn tại.

Ảo giác không phải là tưởng tượng, đó là khi não bộ tạo ra một “thực tại” khác, khiến người bệnh tin tưởng tuyệt đối vào những thứ chưa từng hiện diện. Và đáng sợ hơn cả, họ không thể phân biệt đâu là thật – đâu là sản phẩm của chính tâm trí họ.

Nếu bạn từng chứng kiến một người thân giật mình vì tiếng nói trong đầu, hoảng loạn vì một cái chạm không tồn tại, hay sợ hãi vì một hình ảnh chỉ họ nhìn thấy. Thì bạn biết: Bệnh ảo giác không phải chuyện nhất thời, nó là tín hiệu khẩn cấp từ não bộ – và cần được can thiệp càng sớm càng tốt.

Bài viết này là lời cảnh tỉnh – để bạn không bỏ lỡ cơ hội giúp người thân quay về thực tại.

>>> Xem thêm: Rối Loạn Tâm Lý Có Nguy Hiểm Không? Tất Tần Tật Những Điều Bạn Cần Biết

Ảo giác là gì? Khi tâm trí dựng nên thực tại không tồn tại

Ảo giác là một trong những triệu chứng lâm sàng phức tạp và khó hiểu nhất trong y học tâm thần và thần kinh. Khác với những tri giác thông thường dựa trên kích thích từ thế giới bên ngoài, ảo giác là sự cảm nhận những điều không có thật, nhưng lại mang một cảm giác chân thực đến mức người bệnh tin rằng đó là hiện thực tuyệt đối. 

Ảo giác (Hallucination) là một hiện tượng mà các giác quan của con người như thị giác, thính giác, xúc giác, khứu giác hoặc vị giác cảm nhận được những thứ hoàn toàn không tồn tại trong thực tế. Hiện tượng này thường là một triệu chứng của các bệnh lý tâm thần hoặc thần kinh, trong đó các giác quan bị rối loạn, khiến người bệnh tin rằng mình đang nghe thấy, nhìn thấy hoặc cảm nhận những điều không có thật.

Không giống như mơ – ảo giác xảy ra khi người bệnh hoàn toàn tỉnh táo. Họ không biết rằng những gì mình đang trải qua là sai lệch. Với họ, tiếng nói đó có thật. Cái bóng kia có thật. Nỗi sợ là thật.

Ảo giác là gì?

Có nhiều dạng ảo giác khác nhau, đây có thể là dấu hiệu sớm của các bệnh lý tâm thần nghiêm trọng như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm nặng, hoặc xuất hiện ở người cao tuổi có nguy cơ sa sút trí tuệ.

Ảo thanh (Auditory Hallucination): Đây là loại ảo giác phổ biến nhất, đặc biệt là ở bệnh nhân tâm thần phân liệt, nơi mà người bệnh nghe thấy những giọng nói hoặc âm thanh không có thật. Nội dung của ảo thanh rất đa dạng, có thể là tiếng nói chuyện, tiếng nhạc, hay tiếng kêu của động vật. Các giọng nói này có thể khen ngợi, chê bai, nhận xét về hành vi và suy nghĩ của người bệnh, thậm chí ra lệnh cho họ thực hiện các hành vi cụ thể. Ảo thanh thường có nội dung tiêu cực, đe dọa, nhạo báng hoặc buộc tội người bệnh, dẫn đến những phản ứng như la hét, chửi bới để tự vệ trong trạng thái hoảng loạn.  

Ảo thị (Visual Hallucination): Người bệnh nhìn thấy những hình ảnh, vật thể, người, hoặc ánh sáng không có thật. Các hình ảnh này có thể là một vật đơn lẻ, một bộ phận cơ thể (như một con mắt), một đám đông người, hoặc thậm chí là hình ảnh của chính mình khi còn trẻ. Kích thước của các hình ảnh ảo giác cũng có thể lớn hơn hoặc nhỏ hơn bình thường. Loại ảo giác này thường xuất hiện trong các bệnh lý thần kinh như Parkinson và Alzheimer.  

Ảo khứu (Olfactory Hallucination): Người bệnh ngửi thấy những mùi khó chịu không có thật, chẳng hạn như mùi trứng thối, mùi cao su cháy, hoặc mùi xăng.  

Ảo vị (Gustatory Hallucination): Loại ảo giác này khiến người bệnh cảm nhận được vị lạ, đắng, chua, hoặc cay trong miệng khi không có thức ăn. Ảo khứu và ảo vị thường xuất hiện cùng nhau và đi kèm với hoang tưởng.  

Ảo xúc (Tactile Hallucination): Đây là cảm giác bị chạm vào hoặc cảm giác chuyển động trong cơ thể, chẳng hạn như cảm thấy có côn trùng bò trên hoặc dưới da. Triệu chứng này cũng có thể là cảm giác bị điện giật, tê, nóng hoặc lạnh.   

Cũng có những trường hợp ảo giác không đến từ bệnh lý, mà do nhiều nguyên nhân chức năng khác. Hiểu rõ ảo giác là gì chính là bước đầu tiên để người thân không còn đánh giá sai – và để người bệnh được đưa trở lại mặt đất khi tâm trí đã bay quá xa khỏi hiện thực.

Triệu chứng ảo giác – Khi não bộ nói dối nhưng người bệnh lại tin là thật

Ảo giác không chỉ là một hiện tượng tâm thần. Đó là cách não bộ “dựng phim” cho một thế giới không hề tồn tại – nhưng lại thuyết phục người bệnh tin đó là sự thật duy nhất.

Triệu chứng ảo giác

Người bị ảo giác có thể trải qua một hoặc nhiều cảm giác sai lệch, dù không có bất kỳ kích thích thực tế nào từ môi trường xung quanh:

• Phản ứng bất thường với không gian xung quanh: Nhìn chăm chú vào khoảng trống, trả lời những “giọng nói” không ai khác nghe thấy, hoặc có hành vi né tránh như đang bị rình rập.

• Lo âu, sợ hãi không rõ lý do: Người bệnh có thể đột ngột hoảng loạn, co rúm người, đòi trốn khỏi nhà hoặc khẳng định đang bị theo dõi, đe dọa.

• Thay đổi hành vi, cảm xúc thất thường: Đang bình thường chuyển sang kích động, mất ngủ liên tục, không kiểm soát được hành vi hoặc cảm xúc.

• Tự làm tổn thương bản thân hoặc người khác: Trong cơn ảo giác, họ có thể nghĩ mình bị tấn công, phản ứng bằng cách tự vệ hoặc tấn công lại – dù không có mối nguy nào thật sự tồn tại.

• Không nhận thức được bản thân có vấn đề: Họ không thấy mình “bệnh” và thường từ chối mọi can thiệp y tế.

Những biểu hiện này không chỉ là triệu chứng rời rạc. Chúng là dấu hiệu cảnh báo cho các phân loại ảo giác khác nhau – mỗi loại là một thực tại méo mó riêng mà người bệnh đang bị kẹt lại bên trong. Và chỉ khi bạn nhận ra kịp thời, cánh cửa trở về mới còn hé mở.

Ảo giác ở các nhóm đối tượng đặc biệt – Khi mỗi độ tuổi, mỗi giai đoạn đều có nguy cơ riêng

Ảo giác không phân biệt tuổi tác. Nó có thể xuất hiện ở trẻ nhỏ, bùng phát ở người trưởng thành, kéo dài suốt tuổi già – và ở mỗi giai đoạn, lại mang một dáng hình khác biệt, khiến việc nhận diện càng trở nên khó khăn.

Ảo giác ở các nhóm đối tượng đặc biệt

1. Ảo giác ở trẻ em

Ở trẻ em, ảo giác có thể biểu hiện qua việc trẻ “nghe thấy giọng nói”, “nhìn thấy bóng người”, hoặc có những hành vi giao tiếp bất thường với các thực thể vô hình. Trẻ thường không phân biệt được ranh giới giữa tưởng tượng và thực tại, khiến cha mẹ dễ nhầm với trò chơi hay giai đoạn phát triển tâm lý bình thường.

2. Ảo giác ở phụ nữ mang thai và sau sinh

Phụ nữ mang thai và sau sinh là nhóm có nguy cơ cao gặp phải các rối loạn tâm thần, trong đó có ảo giác. Sự thay đổi hormone mạnh mẽ kết hợp với áp lực, lo âu và kiệt sức, trầm cảm sau sinh nặng có thể tạo điều kiện để ảo giác xuất hiện.

Họ có thể nghe thấy tiếng khóc dù con đang ngủ, thấy hình ảnh đáng sợ về việc làm hại bản thân hay em bé. Những ảo giác này nếu không được phát hiện sớm, có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

3. Ảo giác ở người cao tuổi

Người lớn tuổi, đặc biệt từ 60 tuổi trở lên, có nguy cơ cao gặp phải ảo giác do sự thoái hóa của hệ thần kinh.

Ở người cao tuổi, đặc biệt là người mắc bệnh lý nền như Alzheimer, Parkinson, hoặc sa sút trí tuệ – ảo giác có thể là hệ quả của sự suy giảm chức năng não bộ. Họ có thể tin rằng có người lạ trong nhà, nghe thấy tiếng gọi, hoặc nhìn thấy cảnh vật không tồn tại. Điều này làm gia tăng cảm giác lo âu, cô lập, và mất an toàn. Nhưng không phải ai già cũng "lẫn". Việc nhầm lẫn ảo giác với sự đãng trí tuổi già khiến nhiều ca bệnh bị bỏ sót.

Không thể coi nhẹ bất kỳ dấu hiệu ảo giác nào – nhất là khi nó xảy ra ở những đối tượng dễ bị tổn thương. Nhận diện đúng và can thiệp kịp thời là cách duy nhất để bảo vệ người thân khỏi những thực tại sai lệch mà họ không thể tự thoát ra.

Tác động của ảo giác – Khi một sai lệch nhỏ trong não có thể bẻ cong cả cuộc đời

Ảo giác không đơn thuần là những cảm nhận "lạ kỳ" thoáng qua. Nó có thể trở thành một lực kéo vô hình, đẩy người bệnh xa khỏi cuộc sống thường nhật, khỏi những người thân yêu – và khỏi chính họ trong phiên bản lành mạnh nhất.

Tác động của ảo giác

Dưới đây là những tác động nghiêm trọng mà ảo giác có thể gây ra:

Tác động lên tâm lý và cảm xúc
Người bệnh thường sống trong trạng thái sợ hãi, hoang mang, nghi ngờ dai dẳng. Họ tin vào những thứ không tồn tại và đánh mất dần cảm xúc thật với thế giới xung quanh. Lo âu, trầm cảm, hoặc rối loạn cảm xúc có thể hình thành và kéo dài.
Tác động đến các mối quan hệ xã hội
Ảo giác khiến người bệnh dần mất niềm tin vào người khác. Họ có thể cho rằng người thân đang hãm hại mình, bạn bè đang theo dõi mình… Những “sự thật” tưởng tượng này khiến họ tự cô lập, dẫn đến tan vỡ các mối quan hệ vốn thân thiết.
Tác động đến hành vi và an toàn cá nhân
Trong những cơn ảo giác nặng, người bệnh có thể phản ứng cực đoan: tự làm tổn thương bản thân, hoặc gây nguy hiểm cho người khác. Họ có thể cố trốn chạy khỏi “người theo dõi”, nhảy khỏi ban công, hoặc dùng bạo lực vì tưởng bị tấn công.
Tác động đến khả năng lao động và sinh hoạt
Ảo giác kéo theo mất tập trung, rối loạn giấc ngủ, không thể làm việc, học tập hoặc sinh hoạt bình thường. Người bệnh không còn khả năng duy trì công việc ổn định, và chất lượng sống giảm sút nghiêm trọng.
Tác động về lâu dài nếu không điều trị
Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, ảo giác có thể tiến triển thành rối loạn tâm thần nặng, đặc biệt là trong các bệnh lý như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực hoặc sa sút trí tuệ.

Một cảm nhận sai lệch, nếu không được can thiệp đúng lúc có thể là khởi đầu cho một cuộc sống gãy đổ, không thể quay lại. Và đó là lý do vì sao việc chẩn đoán và điều trị ảo giác kịp thời không chỉ là một khuyến nghị y khoa, mà là một cơ hội cứu người.

Chẩn đoán và điều trị ảo giác – Không ai có thể tự bước ra khỏi một giấc mơ sai lệch

Không ai tự nhiên “gặp ảo giác”. Và cũng không ai tự thoát ra khỏi một thế giới do não bộ mình dựng nên. Để giúp người bệnh quay về với thực tại, điều đầu tiên là phải chẩn đoán đúng – và can thiệp đủ sớm.

Chẩn đoán và điều trị ảo giác

1. Chẩn đoán ảo giác

Quy trình Đánh giá Ban đầu
Khai thác tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về tiền sử sức khỏe, các rối loạn tâm thần trong gia đình, việc sử dụng thuốc men và chất gây nghiện của cá nhân.  

Khám thực thể và thần kinh: Một cuộc khám toàn diện được thực hiện để loại trừ các nguyên nhân thực thể có thể gây ra triệu chứng, chẳng hạn như nhiễm trùng, khối u, hoặc các vấn đề thần kinh khác.  

Tiêu chuẩn Chẩn đoán theo DSM-5
Tâm thần học hiện đại sử dụng các tiêu chuẩn chẩn đoán được vạch ra trong Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5). Đối với tâm thần phân liệt, ảo giác là một trong các tiêu chí chính, cùng với ảo tưởng và rối loạn tư duy. DSM-5 cũng nhấn mạnh rằng các triệu chứng này không được giải thích bởi một bệnh lý khác, như rối loạn lưỡng cực, hoặc tác động trực tiếp của một chất gây nghiện. Điều này tái khẳng định tính cần thiết của việc chẩn đoán phân biệt toàn diện, đảm bảo rằng ảo giác không bị nhầm lẫn với các triệu chứng của các bệnh lý khác.  

Vai trò của các Xét nghiệm và Công cụ Đánh giá
Để hỗ trợ chẩn đoán, các chuyên gia y tế thường sử dụng nhiều công cụ:

Xét nghiệm máu và nước tiểu: Giúp loại trừ các rối loạn do sử dụng chất gây nghiện hoặc các bệnh lý nội tiết.  

Chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT): Nhằm loại trừ các nguyên nhân thực thể tại hệ thần kinh như u não. 

Thang đánh giá: Các thang đo chuyên biệt như Thang Đánh giá Tâm thần Rút gọn (BPRS) được sử dụng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của ảo giác và các triệu chứng loạn thần khác. Thang Hamilton (HAM-A) cũng có thể được dùng để đánh giá trầm cảm nặng có kèm theo ảo giác.  

Việc chẩn đoán ảo giác đòi hỏi một cuộc điều tra y học toàn diện, kết hợp giữa lâm sàng, tâm lý và cận lâm sàng để tìm ra nguyên nhân gốc rễ. Quá trình này không chỉ là một cuộc trò chuyện giữa bác sĩ và bệnh nhân mà là một quy trình có hệ thống để đảm bảo tính chính xác.

2. Điều trị ảo giác

Tùy vào nguyên nhân và mức độ, việc điều trị có thể bao gồm:

Dùng thuốc chống loạn thần (antipsychotics): Như Olanzapine, Risperidone, Haloperidol… giúp ức chế các hoạt động bất thường trong hệ thần kinh, làm giảm ảo giác, đặc biệt là ảo thanh.
Thuốc an thần và ổn định tâm trạng: Hỗ trợ người bệnh kiểm soát lo âu, kích động, mất ngủ kéo dài đi kèm với ảo giác.
Liệu pháp tâm lý: Tư vấn nhận thức – hành vi (CBT) có thể giúp người bệnh nhận diện và điều chỉnh các niềm tin sai lệch, học cách phản ứng với các kích thích ảo một cách an toàn hơn. 
Giáo dục và hỗ trợ gia đình: Hướng dẫn người thân cách phản ứng đúng khi người bệnh lên cơn ảo giác, cách trò chuyện, cách đưa đi khám, và đặc biệt là kiên nhẫn không phủ nhận thẳng thừng ảo giác của họ.
Trị liệu kết hợp: Với các trường hợp ảo giác kéo dài do rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt, hay sa sút trí tuệ – điều trị sẽ là quá trình dài hạn, cần phối hợp giữa y học và chăm sóc tâm lý – xã hội.

Việc điều trị ảo giác không thể chỉ dựa vào sự trấn an. Đây là một hành trình y khoa – cần tới sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, bệnh nhân và gia đình. Và đừng chờ đến lúc người bệnh mất kiểm soát mới bắt đầu điều trị. Giấc ngủ thiếu lành mạnh, stress kéo dài, lạm dụng chất kích thích… – tất cả đều là cửa ngõ dẫn đến rối loạn cảm nhận. Việc phòng ngừa cần bắt đầu từ lối sống lành mạnh và tôn trọng sức khỏe tâm thần ngay từ đầu.

Yên Hòa Clinic – Nơi giấc mơ quay về thực tại bắt đầu bằng một cuộc gặp gỡ

Không ai muốn sống trong sợ hãi. Nhưng người mắc ảo giác đang bị chính tâm trí của họ cầm tù trong một thực tại méo mó, nơi tiếng nói, hình ảnh, cảm giác – dù không tồn tại – lại trở thành chân lý không thể chối cãi. Họ không cần bị gạt đi. Họ cần một nơi để được thấu hiểu. Một người đủ kiên nhẫn để lắng nghe. Một hành trình điều trị được khởi đầu đúng lúc.

Yên Hòa Clinic - Nơi giấc mơ quay về thực tại bắt đầu bằng một cuộc gặp gỡ

Yên Hòa Clinic không chỉ là một phòng khám – đó là nơi chạm tới sự thật trong tâm trí người bệnh, giúp họ bước từng bước về phía ánh sáng. Với đội ngũ bác sĩ tâm thần hàng đầu, phương pháp trị liệu chuyên sâu và môi trường trị liệu giàu tính nhân văn, chúng tôi đã đồng hành cùng hàng trăm trường hợp ảo giác và chứng kiến họ trở lại là chính mình. Nếu bạn đang ở bên một người bị ảo giác, hãy đừng chờ thêm nữa. Hãy bắt đầu bằng một cuộc hẹn – để giấc mơ trở về với hiện thực không còn dang dở. Yên Hòa Clinic – Chăm sóc sức khỏe tâm thần trọn vẹn. Chúng tôi ở đây, để cùng bạn chữa lành.

🏠 Địa chỉ: Số 11 i4, Ngõ 35 Trần Kim Xuyến, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
☎ Hotline: 0983. 188. 689 hoặc 0866. 188. 689
🌐 Website: https://phongkhamyenhoa.vn