Rối loạn hành vi không hiện rõ trên gương mặt hay qua xét nghiệm máu. Nó không kêu đau, không sưng đỏ, không dễ nhận biết. Nhưng nó ẩn mình sâu trong cách con người phản ứng với thế giới – bằng hành vi lệch chuẩn, bằng cảm xúc không thể kiểm soát, bằng những vụn vỡ trong khả năng sống hòa hợp với người khác.

Bạn có thể đã từng bỏ qua, từng nhắm mắt cho qua một hành vi “lạ lùng” nào đó – ở một đứa trẻ, hay chính bản thân mình. Nhưng sự im lặng ấy đôi khi lại đẩy người bệnh ra xa hơn khỏi vòng kết nối. Rối loạn hành vi không phân biệt tuổi tác, giới tính hay hoàn cảnh sống. Nó có thể xuất hiện ở một đứa trẻ đang tuổi lớn, hay ở một người trưởng thành tưởng chừng “đã ổn” từ lâu.

Và nếu bạn đang đọc bài viết này – có thể một phần nào đó trong bạn đang thầm hỏi: “Liệu đây có phải là điều mình cần quan tâm?” Vậy hãy cùng đi tiếp. Không phải để phán xét, mà để hiểu rõ hơn – để nếu cần, bạn biết bắt đầu từ đâu, và có thể đồng hành đúng cách với chính mình hoặc người thân đang gặp phải chứng rối loạn hành vi.

>>> Xem chi tiết: Rối Loạn Tâm Lý Có Nguy Hiểm Không? Tất Tần Tật Những Điều Bạn Cần Biết

Rối loạn hành vi là gì? Khi hành vi không còn chỉ là “tính cách khó ưa”

Chúng ta thường dễ gán những hành vi bất thường cho sự nổi loạn, bướng bỉnh hay cá tính “khó chiều”. Nhưng khi một người liên tục có những hành vi phá vỡ chuẩn mực xã hội, làm tổn thương người khác hoặc chính bản thân mình – thì đó không còn là “thái độ”, mà có thể là dấu hiệu của rối loạn hành vi.

Rối loạn hành vi là một nhóm rối loạn tâm thần biểu hiện qua hành vi sai lệch, lặp đi lặp lại, dai dẳng – từ nói dối, đánh nhau, trộm cắp đến hành vi bạo lực, chống đối, cưỡng chế… Những hành vi này không còn nằm trong sự kiểm soát ý thức thông thường và thường đi kèm với rối loạn cảm xúc, xung đột nội tâm hoặc sang chấn tinh thần kéo dài.

Khái niệm về rối loạn hành vi

Theo WHO, tỷ lệ người mắc các rối loạn hành vi và cảm xúc đang gia tăng, đặc biệt ở trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn sống trong môi trường căng thẳng kéo dài. Tuy nhiên, đa phần các trường hợp vẫn bị xem nhẹ – cho đến khi hệ quả trở nên nghiêm trọng.

Hành vi là biểu hiện ra bên ngoài của một thế giới bên trong đang bất ổn. Và rối loạn hành vi – nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời – sẽ không chỉ ảnh hưởng đến một người, mà còn kéo theo cả một gia đình, một cộng đồng.

Dấu hiệu và phân loại rối loạn hành vi – Khi những bất thường không còn chỉ là "thoáng qua"

Không ai sinh ra đã bạo lực, chống đối, hay cư xử bất thường. Nhưng khi một người bắt đầu có những hành vi liên tục vi phạm chuẩn mực, gây rối xã hội, hoặc thiếu kiểm soát cảm xúc và tác phong nghiêm trọng – đó là lúc cần đặt câu hỏi: "Liệu đây có phải là dấu hiệu của rối loạn hành vi?"

1. Những dấu hiệu điển hình của rối loạn hành vi

• Hành vi chống đối xã hội: Thường xuyên cãi lại, thách thức người lớn, vi phạm pháp luật, nói dối có hệ thống hoặc phá hoại tài sản.
• Rối loạn hành vi bạo lực: Gây gổ, bắt nạt, đánh nhau không kiểm soát; hành vi tàn nhẫn với người hoặc động vật.
• Rối loạn hành vi cưỡng chế: Không thể dừng những hành vi lặp đi lặp lại dù biết có hại – như bứt tóc, đập đồ, tự làm đau bản thân.
• Rối loạn hành vi giấc ngủ và tác phong: Thức đêm, ngủ ngày, nhịp sinh học đảo lộn, cùng với trạng thái mệt mỏi, cáu gắt kéo dài.
• Rối loạn hành vi do rượu hoặc chất kích thích: Mất kiểm soát hành vi khi sử dụng rượu bia, dễ gây rối hoặc có biểu hiện hoang tưởng.

2. Các nhóm rối loạn hành vi phổ biến

• Rối loạn hành vi ở trẻ em: Trẻ thường xuyên vi phạm nội quy, cáu kỉnh quá mức, mất kiểm soát cảm xúc – cần phân biệt với "giai đoạn phát triển bình thường".
• Rối loạn hành vi ở người lớn: Có xu hướng bạo lực, ích kỷ, xung đột trong mối quan hệ, mất dần khả năng đồng cảm hoặc kiểm soát hành vi.
• Rối loạn hành vi trầm cảm: Người bệnh hành xử tiêu cực do nội tâm bị trói buộc bởi cảm xúc buồn bã kéo dài, dễ dẫn đến tự tổn thương.
• Rối loạn hành vi cư xử gây rối kéo dài: Các hành vi xã hội sai lệch như xúc phạm, đe dọa người khác, chửi bới nơi công cộng… kéo dài và không còn tự kiểm soát được.

Nếu những dấu hiệu trên diễn ra thường xuyên, kéo dài ít nhất 6 tháng, bạn hoặc người thân có thể đã mắc chứng rối loạn hành vi – một rối loạn cần được đánh giá chuyên sâu chứ không chỉ là "giai đoạn khó bảo".

Rối loạn hành vi ở trẻ em và người lớn - Không phân biệt tuổi tác, chỉ cần tổn thương đủ sâu

Chúng ta hay nghĩ: chỉ trẻ con mới “khó bảo”, người lớn thì phải biết kiểm soát. Nhưng rối loạn hành vi không phân biệt tuổi tác. Nó đến với bất kỳ ai – khi những tổn thương tâm lý không được giải tỏa, khi cảm xúc bị dồn nén quá lâu, và khi môi trường sống nuôi dưỡng lệch chuẩn hành vi thay vì chữa lành.

Ở trẻ em – những hành vi “bất thường” là lời cầu cứu không thành tiếng:

• Trẻ liên tục chống đối, không tuân thủ, dễ cáu gắt, hoặc bạo lực với bạn bè, vật nuôi.
• Trẻ không có cảm giác tội lỗi sau hành vi sai, thờ ơ với cảm xúc người khác – đó không còn là nghịch ngợm mà là cảnh báo sớm.
• Nhiều bé còn có rối loạn hành vi giấc ngủ, hành vi cưỡng chế lặp lại như bứt tóc, tự cào cấu cơ thể…

Rối loạn hành vi ở trẻ em

Hành vi bất thường ở trẻ rối loạn phát triển thường bị nhầm lẫn với tự kỷ hoặc tăng động – và vì thế, không được điều trị đúng hướng.

Ở người lớn – hành vi sai lệch là hệ quả của những cảm xúc chưa từng được chữa lành:

• Rối loạn hành vi chống đối xã hội biểu hiện bằng việc thường xuyên vi phạm pháp luật, không cảm thấy hối lỗi, hoặc cư xử vô trách nhiệm với người thân.
• Họ có thể mắc kèm rối loạn cảm xúc hành vi, trầm cảm, hoặc nghiện rượu, chất kích thích – gây tổn hại nghiêm trọng cho các mối quan hệ và chính bản thân họ.

Rối loạn hành vi ở người lớn

Chung quy lại, rối loạn hành vi không phải là "tính cách xấu". Đó là một rối loạn tâm thần cần được chẩn đoán, điều trị đúng cách và sớm nhất có thể. Mỗi sự chủ quan của người thân, mỗi lần “nhắm mắt cho qua”, đều có thể khiến người bệnh dấn sâu hơn vào cô lập, lệch chuẩn và phá vỡ kết nối xã hội.

Biến chứng của rối loạn hành vi nếu không điều trị – Khi một hành vi lệch chuẩn có thể phá vỡ cả cuộc

Một đứa trẻ thường xuyên la hét, đánh bạn, làm trái lời người lớn – lớn lên có thể trở thành một người đàn ông vung tay chỉ vì bất đồng nhỏ.
Một người phụ nữ từng bị tổn thương, im lặng chịu đựng trong tuổi thơ – lớn lên có thể rơi vào trạng thái bùng nổ không kiểm soát, hoặc trút nỗi đau lên chính con cái mình.
Một người được chẩn đoán rối loạn hành vi chống đối xã hội không chỉ là “khó gần”, mà có thể là nhân tố gây tổn hại cho chính mình và cộng đồng.

Biến chứng rối loạn hành vi

Rối loạn hành vi nếu không được chẩn đoán và can thiệp sớm sẽ không tự biến mất. Ngược lại, nó có thể tiến triển thành:

• Rối loạn nhân cách chống đối xã hội, với hành vi vi phạm pháp luật, bạo lực, vô cảm và không biết ăn năn.
• Trầm cảm nặng đi kèm hành vi tự hủy, thường thấy ở người mắc rối loạn hành vi trầm cảm – nơi nỗi buồn không còn diễn đạt bằng nước mắt mà bằng hành động nguy hiểm.
• Hành vi gây nghiện, nghiện internet, nghiện rượu, ma túy, là cách để người bệnh “thoát” khỏi sự hỗn loạn cảm xúc bên trong – dù chỉ trong chốc lát.
• Tự cách ly xã hội, dẫn đến các rối loạn hành vi giấc ngủ, ăn uống bất thường, hoặc mất năng lực lao động – học tập dài hạn.

Điều đáng tiếc là, rối loạn hành vi không làm người ta đau ngay lập tức – mà âm thầm làm lệch hướng cả một đời người. Và đến khi họ tìm đến bác sĩ, đôi khi là sau một lần vào trại giáo dưỡng, sau một phiên toà, sau một nỗ lực tự tử… thì quá trình điều trị đã khó khăn gấp nhiều lần.

Điều trị rối loạn hành vi - Không chỉ dạy cách cư xử, mà là chữa lành những gì bị bỏ quên

Không ai hành xử “lệch chuẩn” nếu họ không từng bị tổn thương. Không đứa trẻ nào la hét, đập phá, cãi lời… nếu sâu trong chúng không có một điều gì đó đang gào lên vì không được thấu hiểu.

Điều trị rối loạn hành vi không phải là sửa một người. Mà là hiểu – để dẫn dắt họ thoát khỏi những méo mó đã hằn sâu trong tâm trí.

Tùy mức độ, thể loại rối loạn, và độ tuổi, người bệnh sẽ được hướng đến các hướng điều trị chính sau:

• Trị liệu hành vi – nhận thức (CBT): Đây là nền tảng vàng trong điều trị, giúp người bệnh nhận biết hành vi sai lệch, nguyên nhân tiềm ẩn và học lại cách kiểm soát cảm xúc, hành động. Đặc biệt hiệu quả với các thể như rối loạn hành vi cưỡng chế, gây rối, chống đối xã hội…
• Tâm lý trị liệu cá nhân hoặc gia đình: Không ai có thể hồi phục trong một môi trường tiếp tục làm họ tổn thương. Điều trị rối loạn hành vi hiệu quả thường cần sự tham gia của cả gia đình – nơi từng lời nói, từng ánh mắt đều có thể là chất xúc tác làm lành hoặc làm tổn hại.
• Dùng thuốc: Trong một số trường hợp nặng, đặc biệt là rối loạn hành vi đi kèm trầm cảm, rối loạn cảm xúc, giấc ngủ…, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc ổn định tâm trạng, chống loạn thần, hoặc an thần nhẹ để giúp người bệnh kiểm soát tốt hơn.
• Giáo dục kỹ năng xã hội: Với trẻ em hoặc thanh thiếu niên, việc trang bị kỹ năng giao tiếp, kiểm soát xung đột, giải quyết vấn đề là cách giúp các em điều hướng hành vi tích cực hơn.
• Theo dõi lâu dài và test định kỳ: Rối loạn hành vi không chỉ cần một buổi khám. Nó là hành trình. Các bài test rối loạn hành vi định kỳ, do bác sĩ chuyên khoa thực hiện, giúp đánh giá tiến triển điều trị, hiệu quả thuốc và sự phục hồi hành vi theo thời gian.

Bạn không thể thay đổi một người chỉ bằng việc ra lệnh “đừng cư xử như vậy nữa”. Nhưng bạn có thể đồng hành – bằng sự thấu cảm và lộ trình điều trị đúng đắn – để họ học lại cách sống hoà hợp với xã hội và chính mình.

Hành động ngay trước khi quá muộn

Nếu bạn đang sống cùng ai đó thường xuyên nổi nóng, hành xử kỳ lạ, dễ gây hấn – đừng vội trách. Nếu bạn chính là người không thể kiểm soát hành vi của mình, không hiểu vì sao mình lại “bùng nổ”, lại phá hoại, lại nổi giận rồi thấy trống rỗng – đừng tự trách.

Rối loạn hành vi không phải là một tội lỗi. Đó là một căn bệnh. Và cũng như mọi căn bệnh khác – nó cần được thăm khám và điều trị kịp thời.

Yên Hòa Clinic – với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa tâm thần giàu kinh nghiệm, môi trường trị liệu tâm lý chuyên sâu – chính là điểm bắt đầu an toàn để bạn hoặc người thân tìm lại sự cân bằng. Chúng tôi không dán nhãn ai là “người khó ưa”. Chúng tôi lắng nghe, giải mã – và chữa lành. Hãy hành động hôm nay – trước khi những hành vi sai lệch trở thành vết hằn sâu trong ký ức, và tổn thương trở thành số phận.

🏠 Địa chỉ: Số 11 i4, Ngõ 35 Trần Kim Xuyến, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
☎ Hotline: 0983. 188. 689 hoặc 0866. 188. 689
🌐 Website: https://phongkhamyenhoa.vn