Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc dễ bị nhầm lẫn với các chứng rối loạn tâm thần khác do có nhiều điểm tương đồng. Cùng Yên Hoà Clinic tìm hiểu kiến thức đúng đắn về chứng rối loạn này và các biểu hiện đặc trưng ngay trong bài viết dưới đây.

Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc là gì?

Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc là tình trạng kết hợp rối loạn hành vi và rối loạn cảm xúc, thường gặp ở trẻ em/thanh thiếu niên và ít gặp ở người lớn hơn.

Tình trạng này xảy ra khi một người gặp khó khăn trong việc kiểm soát tâm trạng và cảm xúc của mình, đồng thời không thể tự kiểm soát được các hành vi tiêu cực của bản thân, thường đi ngược lại các chuẩn mực xã hội.

Đây là chứng rối loạn có cả triệu chứng cảm xúc và triệu chứng hành vi nhưng không đủ tiêu chuẩn chẩn đoán các rối loạn khác nặng hơn.

Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc thường phát triển sau khi có một tác nhân gây căng thẳng hoặc thay đổi lớn trong đời sống, ví dụ:

• Cha mẹ ly hôn
• Chuyển trường, chuyển chỗ ở
• Mất người thân
•  Bị bắt nạt
• Thất bại trong học tập hoặc thi cử

Các triệu chứng rối loạn hỗn hợp bao gồm sự kết hợp giữa rối loạn cảm xúc (như buồn bã, lo âu, dễ cáu gắt) và thay đổi hành vi (như bốc đồng, gây hấn, hoặc hành động chống đối/rút lui).

Rối loạn này gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến suy nghĩ, hành vi, và làm suy giảm khả năng học tập, làm việc. Nó cũng làm ảnh hưởng đến các mối quan hệ xã hội, học tập, công việc,...

Phân biệt rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc với các rối loạn phổ biến khác

Một lưu ý quan trọng để nhận diện rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc là thời gian diễn biến. Thông thường, chứng rối loạn này ghi nhận như sau:

• Triệu chứng xuất hiện trong vòng 3 tháng sau khi tác nhân gây căng thẳng xảy ra
• Triệu chứng không được kéo dài quá 6 tháng sau khi tác nhân gây căng thẳng chấm dứt hoặc hậu quả của nó đã hết (trừ trường hợp kéo dài liên tục, ví dụ cha mẹ ly thân nhiều năm)

Nếu triệu chứng kéo dài hơn hoặc nặng lên sau 6 tháng thì cần nghĩ đến các rối loạn khác (trầm cảm, rối loạn hành vi, rối loạn nhân cách…).

Tham khảo thêm một số điểm khác biệt của rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc với các chứng rối loạn phổ biến khác:

1. Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc và trầm cảm, rối loạn âu lo

Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc là một phản ứng với căng thẳng sau một sự kiện cụ thể. Người mắc rối loạn này sẽ có biểu hiện buồn bã và lo âu, nhưng các triệu chứng này thường không nghiêm trọng bằng các rối loạn lo âu hoặc trầm cảm nặng.

Trầm cảm và rối loạn lo âu thường kéo dài, không liên quan rõ ràng đến một sự kiện cụ thể.

2. Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc và rối loạn tăng động giảm chú ý

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh liên quan đến các triệu chứng về giảm chú ý và/hoặc tăng động.

Mặc dù có sự trùng lặp về mặt hành vi bốc đồng, nghiên cứu cho thấy, người mắc ADHD vẫn có khả năng nhận dạng cảm xúc. Trong khi đó, chứng rối loạn này thường đi kèm với các vấn đề trong việc điều chỉnh cảm xúc và nhận dạng cảm xúc.

3. Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc và rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách là vấn đề tâm thần mang tính kéo dài và không xuất hiện đột ngột sau một sự kiện đơn lẻ mà có tính tích lũy, kéo dài.

Rối loạn nhân cách thường xuất hiện từ tuổi dậy thì hoặc đầu tuổi trưởng thành và có xu hướng ổn định lâu dài. Tùy vào từng loại rối loạn nhân cách, người bệnh có thể gặp các vấn đề như: khó duy trì mối quan hệ với người khác, nhìn nhận sai về bản thân hoặc người xung quanh, khó kiểm soát cảm xúc, hành vi bốc đồng hoặc né tránh giao tiếp xã hội một cách cực đoan.

Trong khi đó, rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc là một tình trạng phản ứng với căng thẳng, phát sinh sau một tác nhân gây căng thẳng cụ thể, và các triệu chứng sẽ không kéo dài quá sáu tháng sau khi tác nhân căng thẳng được giải quyết.

Dấu hiệu phát hiện rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc

Vì rối loạn này là sự kết hợp giữa các biểu hiện hành vi và cảm xúc, việc quan sát kỹ lưỡng các thay đổi trong cuộc sống hàng ngày là cần thiết. Dưới đây là các dấu hiệu đặc trưng được ghi nhận ở người bệnh, bạn đọc có thể tham khảo:

Các triệu chứng rối loạn cảm xúc 

Người bệnh gặp khó khăn trong việc hiểu và quản lý cảm xúc của mình, thường xuyên có các vấn đề về điều chỉnh cảm xúc.

• Buồn bã, khóc lóc nhiều
• Lo lắng, sợ hãi quá mức
• Dễ cáu gắt, nổi nóng nhanh
• Mất hứng thú với các hoạt động trước đây thích

Các triệu chứng rối loạn hành vi

Người bệnh khó kiểm soát được lời nói, suy nghĩ, cử chỉ của bản thân, và thường có các hành vi bốc đồng hoặc chống đối.

• Trốn học, bỏ học
• Nói dối, ăn cắp vặt
• Đánh nhau, gây gổ với bạn bè
• Cãi lại thầy cô, cha mẹ một cách rõ rệt
• Hành vi phá hoại nhẹ (vẽ bậy, đập phá đồ nhỏ…)

Lưu ý: Nếu người mắc rối loạn đã có hành vi bạo lực nặng, tự làm tổn thương nghiêm trọng, lạm dụng chất, ý tưởng tự sát rõ ràng,... thì gần như không còn là rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc nữa.

Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc có nguy hiểm không?

Bản thân rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc có tiên lượng tốt nếu can thiệp sớm. Hầu hết trẻ sẽ khỏi hoàn toàn khi sự kiện căng thẳng được giải quyết và được hỗ trợ tâm lý đúng cách.

Tuy nhiên, nếu không được điều trị, một tỷ lệ nhỏ có thể tiến triển thành:

• Trầm cảm
• Rối loạn hành vi
• Rối loạn nhân cách (đặc biệt kiểu ranh giới) khi lớn lên

Khi nào cần thăm khám với bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý?

Nhiều người vẫn còn e ngại khi nghĩ tới việc thăm khám với bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, tuy nhiên tư vấn, thăm khám là cần thiết khi ghi nhận các vấn đề sau đây:

• Xuất hiện các triệu chứng hỗn hợp: Khi nhận thấy các dấu hiệu của rối loạn hành vi (hung hăng, chống đối, phá hoại) kết hợp với các triệu chứng cảm xúc (buồn bã, lo lắng quá mức, thay đổi tâm trạng đột ngột).
• Có ít nhất một sự kiện căng thẳng rõ ràng trong vòng 3 tháng qua (ly hôn, chuyển trường, bị bạn bè tẩy chay, mất người thân, thi trượt đại học, bị bạo lực học đường…)
• Tác động vượt quá mức: Khi mức độ cảm xúc được coi là không tương xứng với tác nhân gây căng thẳng, hoặc khi các triệu chứng gây suy giảm chức năng xã hội, học tập hoặc nghề nghiệp.
• Hành vi kéo dài và nghiêm trọng: Nếu các hành vi tiêu cực, bốc đồng, hoặc cảm xúc bất thường kéo dài và khó kiểm soát, đặc biệt là các hành vi gây hại đến bản thân hoặc người khác.

Yên Hoà Clinic luôn sẵn sàng hỗ trợ bệnh nhân và gia đình trong hành trình chữa lành các vấn đề tâm lý. Việc tìm kiếm sự giúp đỡ không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, mà là bước đi dũng cảm hướng tới một cuộc sống cân bằng, lành mạnh hơn. Liên hệ với Phòng khám tại:

• Địa chỉ: Số 11 i4, Ngõ 35 Trần Kim Xuyến, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội

• Hotline: 0983. 188. 689 hoặc 0866. 188. 689

• Website: https://phongkhamyenhoa.vn

Những điều cần làm khi nghi ngờ mắc rối loạn hỗn hợp hành vi, cảm xúc

Khi bạn nhận thấy các dấu hiệu của rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc, những hành động kịp thời sẽ mang lại hiệu quả cho quá trình phục hồi.

Tìm kiếm chẩn đoán và điều trị chuyên môn

Bạn nên nhanh chóng tìm đến các cơ sở y tế, phòng khám chuyên khoa để được thăm khám cụ thể và chẩn đoán chính xác.

Các phương pháp điều trị dựa trên bằng chứng cho Rối loạn hỗn hợp hành vi và cảm xúc chủ yếu xoay quanh liệu pháp tâm lý:

• Liệu pháp Nhận thức Hành vi (CBT): Đây là tiêu chuẩn vàng trong điều trị rối loạn điều chỉnh. CBT giúp thân chủ nhận diện và thách thức các mô hình suy nghĩ tiêu cực hoặc hành vi không phù hợp từ đó phát triển các cơ chế đối phó lành mạnh hơn và điều chỉnh cảm xúc.
• Trị liệu gia đình (Family Therapy): Đặc biệt cần thiết cho trẻ em và thanh thiếu niên, giúp tăng cường giao tiếp và hỗ trợ trong gia đình. Cha mẹ học cách giao tiếp mới, đặt giới hạn rõ ràng nhưng không la mắng
• Chơi trị liệu (Play Therapy), trị liệu nghệ thuật (Art Therapy)
• Và các phương pháp khác…

Cân nhắc sử dụng thuốc (theo chỉ định)

Trong những trường hợp nặng hoặc khi có đồng thời các rối loạn đồng mắc như trầm cảm, lo âu,... bác sĩ tâm thần có thể cân nhắc việc sử dụng thêm các loại thuốc.

Lưu ý: Cần sử dụng thuốc theo kê đơn của bác sĩ, tuyệt đối không được tự ý sử dụng nếu chưa được sự đồng ý và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa.

Thay đổi lối sống tích cực và lành mạnh

Việc thay đổi lối sống là một phần không thể thiếu để cải thiện sức khỏe tinh thần và hỗ trợ quá trình điều trị.

• Vận động thường xuyên: Dành ra 30 phút mỗi ngày để tập luyện thể dục thể thao, giúp nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần. Các bài tập thiền, yoga, đi bộ, hoặc chạy bộ đều được khuyến khích.
• Chế độ ăn uống khoa học: Bổ sung dinh dưỡng giúp tăng sức đề kháng và tăng cường hoạt động não. Tuyệt đối không sử dụng bia rượu, thuốc lá, các chất gây nghiện.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ đủ giấc (7 đến 8 tiếng mỗi ngày), rèn luyện thói quen ngủ trước 23 giờ.
• Kết nối xã hội: Thoải mái chia sẻ và trò chuyện với những người xung quanh để kết nối nhiều hơn, tham gia các nhóm hỗ trợ để giảm sự cô lập.

Giáo dục tâm lý và Can thiệp hành vi

Giáo dục tâm lý là nền tảng của điều trị. Điều này giúp người bệnh và gia đình hiểu rõ bản chất của rối loạn, cách nó ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi, nhận diện các tác nhân kích hoạt và phát triển cơ chế đối phó lành mạnh.

Đối với các triệu chứng hành vi (như hung hăng, chống đối) ở trẻ em và thanh thiếu niên, can thiệp hành vi là cần thiết. Việc thiết lập kế hoạch quản lý hành vi với kỳ vọng rõ ràng, hệ thống phần thưởng cho hành vi tích cực, và hậu quả cho hành vi tiêu cực sẽ rất hiệu quả. Luyện tập kỹ năng xã hội cũng giúp dạy các cách giao tiếp và giải quyết tranh chấp phù hợp.

Để vượt qua chứng rối loạn hỗn hợp hành vi, cảm xúc không đơn giản nhưng hoàn toàn có thể được quản lý và cải thiện. Sự kết hợp giữa liệu pháp tâm lý chuyên sâu, sự hỗ trợ từ gia đình, và những thay đổi tích cực trong lối sống sẽ giúp người bệnh lấy lại sự ổn định cảm xúc và hành vi. Điều quan trọng nhất là bạn cần nhanh chóng tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn ngay khi nhận thấy các dấu hiệu ban đầu.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. https://www.verywellmind.com/personality-disorder-1067103

2. https://tamlynhc.vn/roi-loan-hon-hop-hanh-vi-cam-xuc-co-nguy-hiem-khong-4706.html

3. https://www.mentalyc.com/blog/how-to-treat-adjustment-disorder-with-mixed-disturbance-of-emotions-and-conduct

4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6535378/

5. https://icd.who.int/browse10/2010/en#/F92.9